ارزیابی و آموزش ویژه کودک اتیسم (ABA )
آموزشی متفاوت در محیطی شاد و کودکانه
در بدو ورود کودک به خانه مادر و کودک ایرانی ، کودک مورد ارزیابی شناختی قرار میگیرد و نقاط ضعف و قوت کودک توسط کارشناس روانشناسی ( تخصصی اتیسم ) مورد بررسی قرار میگیرد.در صورت همکاری کودک تست هوش از وی گرفته میشود و بر اساس نتایج ارزیابی و مصاحبه ای که با خانواده صورت گرفته اولویت های آموزشی نوشته و جلسات آموزش تشکیل میشود.
تعداد جلسات : 12 جلسه در ماه ، 3 جلسه در هر هفته ، هر جلسه یک ساعت
کلاس انفرادی : کلاس به صورت خصوصی با درمانگر اتیسم و کودک برگزار میشود. ( آماده شدن کودک بعد از چند جلسه آموزش برای حضور در کلاس گروهی )
کلاس گروهی : تعداد نفرات بین 2 تا 4 نفر میباشد.
مشاور و درمانگر اتیسم : کارشناس ارشد روانشناسی (تخصصی اتیسم )
روش آموزش : آموزش به روش ABA صورت ميگيرد.
ارزیابی و پیشرفت : در هر جلسه آموزش ، درمانگر ارزیابی و روند رشد و پیشرفت و همکاری ، کودک در جلسات آموزشی را به مادر ارائه میدهد.
برنامه تمرین در منزل : در هرجلسه ، درمانگر برنامه آموزشی جهت کار در منزل را به مادر ارائه میدهد.
-
تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
تحلیل رفتار کاربردی یا (Applied behavior analysis) که به اختصار ABA نامیده میشود.
در برنامه تحلیل رفتار کاربردی برای هر کودک بر اساس مهارتها، توانایی‌ها، سطح عملکرد و رفتار کودک برای تطبیق برنامه درمانی، با نیازهای فردی اعمال میشود.
ABA یک برنامه ی جامع است که حوزه های مختلفی را پوشش میدهد .شامل مهارت های آموزشی ، مهارت های اجتماعی ، شناخت ، کارکردهای اجرایی ، حرکت ، مهارت های انطباقی ، بازی و زبان ، به همین دلیل این شیوه اگر به تعداد ساعات لازم انجام شود ، برای یک کودک مبتلا به اتوسیم کافی است و این کودکان نیازی به شیوه های دیگر ندارند.
آموزش کوشش آزمایشی : که فرصتهای یادگیری را خرد میکند و آن را به دستورالعملهای معلم به شاگرد کنترل شده تقسیم میکند، به عنوان مثال مربی دستورالعملی را به کودک ارائه میدهد، کودک به آن پاسخ میدهد، در صورتیکه پاسخ صحیح باشد، مربی تقویت کننده را رائه میدهد و در صورتیکه صحیح نباشد، مربی پاسخ کودک را تصحیح نموده و دوباره پرسش را مطرح میکند.
آموزش محیط طبیعی: در این بخش از آموزش ABA، آموزش در محیط طبیعی اتفاق می‌افتد، موقعیتهایی که در کودک انگیزه ایجاد کند ترتیب داده میشود، رفتار درست ترغیب و پاسخ درست تقویت میشود. از این شیوه بیشتر در مورد مهارتهایی استفاده میشود که پیشتر با آموزش کوشش آزمایشی آموزش داده شده است.
ایجاد توانایی در کودک برای ارائه پاسخ دقیق و سریع با تعمیم بهتر: در سطوح پیچیده‌تر مهارتها استفاده از این تکنیک به کودک کمک میکند، عملکردش را حفظ کند و علی رغم وجود عوامل پرتکننده حواس درست عمل کند و مهارتی را که آموخته، تعمیم دهد. و در نهایت با ترکیب مهارتهایی که آنها را یاد گرفته مهارت جدیدی را کسب نماید.
رفتار کلامی: این تکنیک برای آموزش زبان استفاده میشود. زبان با توجه به عملکرد به طبقاتی تقسیم میشود که به درمانگر یادآموری میکند که تمام کارکردهای یک کلمه را به کودک آموزش دهد.
رفتارهای نامناسب: ABA معتقد است کودک از طریق رفتار نادرست چیزی را که میخواهد به دست میآورد. پس در این شیوه برای حل مشکل رفتاری اولین قدم ارزیابی کاربردی است. بدین معنا که آنچه کودک با رفتار نامناسب به دست میآورد ارزیابی میشود. قدم بعدی این است که تقویت‌کننده‌ها به هیچ عنوان دیگر پس از بروز رفتار نامناسب ارائه نشود (خاموشی). سپس باید رفتار مناسبی به کودک آموزش داده شود که از طریق آن آنچه را میخواهد به دست آورد. مثلاً درخواست زنگ تفریح به جای پرت کردن اشیا.
تکنیک گردآوری اطلاعات: یک شیوه خوب ABA
از پیشرفت کودک داده‌های زیادی را گردآوری میکند. به عنوان مثال فراوانی بروز رفتار نامناسب یا میزان یا درصد ارائه درست مهارتی که کودک آموخته و به صورت عدد و رقم این موارد در هر جلسه ثبت میشود و هدف این است که فراوانی یا نسبت رفتار نامناسب کاهش یابد و فراوانی یا نسبت پاسخ درست افزایش یابد
این روش در تحلیل رفتار کاربردی در کودکان، اغلب بين ۳۰ تا ۴۰ ساعت در هفته به صورت انفرادی و با حضور درمانگراتیسم اجرا میشود.
در سال ۲۰۰۷ گزارش‌های بالينی از انجمن اختلالات کودکان در آمریکا تاثیر (ABA) به عنوان مداخله در طیف‌های اوتیسم نشان داد بچه‌هایی که درمان رفتاری را زود هنگام دریافت کرده بودند، به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش IQ، گفتار، تقلید و سازگاری رفتاری و تعدادی از رفتارهای اجتماعی را به دست آوردند.
-
بازی درمانی و آموزش بازی به کودکان اتیسم
از آنجایی که کودکان دارای اتیسم در بیان احساسات و هیجانات خود دچار ضعف هستند و عدم بیان آن در موقعیت های گوناگون موجب آشفتگی این کودکان میشود، با استفاده از تکنیک های بازی درمانی میتوان به تخلیه ی هیجانی این کودکان پرداخت و همچنین به کودکان آموزش داد که در موقعیت های مختلف چگونه احساسات خود را بیان کنند.
اهداف بازی درمانی اتیسم :
-
تقلید رفتار های دیگران
-
کشف محیط اطراف
-
به اشتراک گذاشتن اشیا و توجه با دیگران
-
تصور اینکه دیگران چه احساسی نسبت به آنها دارند و درمورد آنها چگونه فکر میکنند
-
پاسخ به دیگران
-
رعایت نوبت
کودکان مبتلا به اتیسم نیز مانند سایر کودکان از بازی کردن لذت میبرند.اما انجام برخی از بازی ها برای آنها دشوار است. بازی این کودکان بسیار محدود است ،فقط با چند اسباب بازی بازی میکنند و یا به صورت تکراری بازی میکنند.
اما کودکان اتیسم میتوانند مهارت های مورد نیاز بازی را بیاموزند . بازی کردن کودک ( در هر سطحی که باشد ) با والد راهی برای برقراری ارتباط با خانواده می باشد.
برای مثال شاید یک کودک اتیسم دوست داشته باشد یا چرخ های ماشینش را بچرخاند یا یک پازل را همیشه با نظم و ترتیب خاصی کامل کند.اگر کودک از یک اسباب بازی لذت میبرد میتوانیم در قالب بازی به کودک یاد بدهیم که از اسباب بازی های دیگر نیز لذت ببرد و بدین ترتیب استفاده از اسباب بازی های او را گسترش دهیم.
تعریف کلی اختلال اتیسم :
اتیسم اختلالی عصب_ رشدی است که در سه سال اول زندگی کودک نمایان میشود. مهمترین علائم آن نقص در برقراری ارتباط، مشکل در تعاملات اجتماعی، وجود الگوهای محدود و تکراری در رفتار، علائق و فعالیتها است. نشانه‌های اختلال طیف اتیسم عموماً در سال سه زندگی قابل‌تشخیص هستند؛ اما اگر کودک در سطح بالاتری بوده و به همسالان غیر اتیسم خود شبیه‌تر باشد، این علائم ممکن است دیرتر شناسایی شوند. باید توجه داشت که اگر کودک دچار تأخیرهای رشدی شدید باشد ، قبل از 18 ماهگی نیز این اختلال قابل تشخیص خواهد بود. نوزاد دارای این اختلال چندی پس از تولد متفاوت از سایر نوزادان به نظر میرسد. والدین معمولاً اولین کسانی هستند که متوجه تفاوت فرزندشان با سایر کودکان می‌شوند. در ابتدا ممکن است والدین عدم پاسخگويي كودك به محیط اطرافش را به ناشنوايي او نسبت دهند ، اما گاهي متوجه می‌شوند كه فرزندشان مشکل شنوایی نداشته اما مانند ساير كودكان هم‌سنش نیز قادر به پاسخ‌دهی نيست. در این زمان بهتر است والدین به متخصص كودك يا متخصص بالینی‌ای كه درزمینه اختلالات دوران کودکی تجربه دارد، مراجعه میکنند. باید توجه داشت که اتیسم تاکنون درمان مشخصی نداشته است و هر خانواده‌ای در هر طبقه‌ی اجتماعی و اقتصادی میتوانند فرزندی دارای اتیسم داشته باشند.
علائم اتیسم :
برخی از رفتارهایی که می‌تواند در سه سال اول باعث ایجاد شک و تردید در والدین شود به شرح زیر است:
-
عدم دل‌بستگی به والدین به‌خصوص مادر
-
غان و غون نکردن
-
رفتارهای کلیشه‌ای (مانند: دور خود چرخیدن، بال‌بال زدن، تکان دادن دست جلوی چشم‌ها و ...)
-
بازی کردن بی‌معنی با اسباب‌بازی‌ها
-
عدم توانایی انجام بازی‌های اجتماعی در سن مشخص
-
روی پنجه راه رفتن
-
عدم برقراری تماس چشمی
-
علاقه‌مندی به وسایلی که می‌چرخند ( همانند: ماشین لباسشویی، پنکه، هواکش و ...)
-
عدم تکلم در سنی که باید
-
کمبود یا فقدان تماس چشمی
-
تمایل به تنهایی
-
صحبت کردن طوطی وار و تکراری
باید توجه داشت که داشتن علائم بالا به معنای اختلال اتیسم نیست اما بهتر است درصورتی‌که والدین چندین نمونه از این رفتارها را در کودکشان مشاهده کردند به متخصص مربوطه مراجعه کنند.
